yaman

sif.

1. Pis. Yaman arvadlının evi cəhənnəmdir. (Ata. sözü). Biçarə münəccimbaşı yaman z. halda idi. M. F. A.. Bu dünyada üç şey başa bəladı; Yaman oğul, yaman arvad, yaman at. A. Ə.. Saldız axırda yaman halə məni. M. Ə. S..

2. Rəhmsiz, insafsız, əzazil. Yaman adamdır, onunla ehtiyatlı ol. – Kərəm kimi mən oduna yananam; Dostuna dost, düşməninə yamanam. Aşıq Əziz.

3. məc. Təsiri şiddətləndirmək üçün bəzən «çox», «həddindən artıq», «bərk», «tez», «şiddətli» kimi mənalarda işlənir. Yaman işə düşmüşdüm. Bu gün yaman istidir. – Qara Pəhləvan yaman güclü, həm də yaman əyyar idi. «Koroğlu». Bu davadan sonra iki məhəllənin arası daha da yaman pozuldu. N. N.. Ey könül, fürsəti badə vermə gəl; Gün keçir, ay keçir, il yanan gedir. M. R.. // Bəzən «çox yaxşı», «əla» mənasında işlənir. Yaman atandır. Yaman çalır. Yaman qoçaqdır.

4. is. Qarğış. Məhəmmədhəsən əmi Əhməddən eşşək necə olmağını soruşan kimi İzzət uca səslə onun üstə qışqırıb başladı yamanı. C. M..

5. tib. Həyat üçün təhlükəli, çox qorxulu, xətərli, zərərli, pis. Yaman şiş. Yaman yara. // dan. İs. mənasında. Dilərəm üzünə çıxsın bir yaman; Müdam zəhər olsun alnı namərdin. (Qoşma).

◊ Yaman demək – söymək. Şaban nənə Əsədi qabağına salıb yaman deyə-deyə z. gedir. C. M.. Yaman dəymiş – qarğış ifadəsi. Alo kişi . . yabının yox olduğunu gördü: – Əşi, bu yaman dəymiş hara əlli-ayaqlı itdi. S. R.. Yaman göz – gözdə, baxışda bədbəxtlik gətirən əsrarəngiz sehirli qüvvə. Yaman gözə şeşələnən buynuz hədəfə; Bu daş çoxdan atılmışdı; İndi çatırdı. M. Araz. Yaman gün – 1) pis gün; ağır, əziyyətli, məhrumiyyətlərlə dolu vəziyyət. Yaman günün ömrü az olar. (Ata. sözü); 2) ağır vəziyyət (hal), pis vəziyyət. Fətulla . . yaman gündə yatırdı. M. C.. Yaman günə (hala, kökə) düşmək – səhhətcə, zahiri görünüşcə, yaxud maddi vəziyyətcə pis hala düşmək. Su tükəndi sənəkdən; Sənək sındı biləkdən; Bir yaman günə düşdüm; Qurtarmadım kələkdən. (Bayatı). Yaman günə salmaq – korlamaq, xarab etmək, pis hala (vəziyyətə) salmaq. Yaxşılığı əlimizdən alıblar; Yaxşı bizi yaman günə salıblar. Şəhriyar. Yaman olmaz – pis olmaz, yaxşı olar. <Hüseyn:> Gedib ona bir baş çəksən, yaman olmaz. Qant.. Yaman yerdə axşamladıq – gözlənilmədə, çətin, çıxılmaz, təhlükəli vəziyyətə düşdükdə deyilən ifadə. <Əlibala> əsəbi bir halda başını bulayıb deyindi: – Yaman yerdə axşamladıq! M. Süleymanov.